Jak uczyć rodziców w zakresie opieki nad noworodkiem?

Narodziny dziecka są dużym wydarzeniem. Dla przyszłych rodziców brak wiedzy i umiejętności związanych z obserwacją i pielęgnacją jest dużym stresem i wyzwaniem. Prowadzona edukacja przedporodowa, okołoporodowa i poporodowa przez szkołę rodzenia czy położną środowiskową ma niebagatelne znaczenie w przygotowaniu rodziców do zupełnie nowej roli. O opiece nad maluszkiem i jego pielęgnacji opowiada Urszula Piskorska, zwyciężczyni 8. edycji konkursu Położna na medal.

Jedziemy do domu

W czasie pobytu w szpitalu personel powinien przekazać rodzicom informacje dotyczące prawidłowej opieki nad noworodkiem. Po porodzie bez komplikacji, w drugiej lub trzeciej dobie noworodek wraz z mamą zostaje wypisany do domu. Noworodka należy przewozić w foteliku. Najlepsze są foteliki typu kołyska, i dobrze pamiętać, że każdy fotelik powinien mieć specjalny atest bezpieczeństwa. W niektórych przypadkach fotelik można zastąpić gondolą z wózka, pod warunkiem jednak, że w samochodzie będzie możliwość zapięcia go pasami. Kategorycznie nie wolno noworodka przewozić na rękach. Jeżeli powrót do domu odbędzie się taksówką, warto wtedy mieć własny fotelik, w którym dziecko zostanie przewiezione samochodem.

Noworodka powinno się ubierać jak dorosłego pamiętając o jednym dodatkowym okryciu. Latem wystarczy body na krótki rękaw oraz kocyk do przykrycia. Zimą body na długi rękaw, sweterek, kombinezon na długi rękaw. Bez względu na porę roku należy nałożyć dziecku czapeczkę. O odpowiedniej grubości na daną porę roku.

Pielęgnacja

Czynności pielęgnacyjne w domu skupiają się na karmieniu, przewijaniu, pielęgnacji pępka i całego ciała. Należy wspierać rodziców, aby nabrali pewności i wprawy, gdyż jest to trudny czas. Młode mamy często mają dolegliwości połogowe, depresje, a niekiedy tzw. “baby blues”. Powinny one jak najczęściej odpoczywać, a część obowiązków domowych przyjąć powinien ojciec. Podczas pierwszych dni w domu noworodek powinien mieć zapewniony spokój. Mama i dziecko potrzebują przede wszystkim ciszy i spokoju. Tradycją są odwiedziny u świeżo upieczonych rodziców, nic się jednak nie stanie, jeśli rodzina czy znajomi zobaczą malucha jak będzie miał 2-3 miesiące. Malca nie izolujemy całkowicie od dźwięków, ważne jest natomiast, żeby przez pierwsze tygodnie w jego otoczeniu nie było zbyt głośno.

Noworodki przyzwyczajają się do dotyku podczas codziennych zabiegów pielęgnacyjnych. Dotyk jest potrzebny do prawidłowego rozwoju, jednak powinien być delikatny, bo noworodki są bardzo wrażliwe. Wszystkie czynności powinno wykonywać się bardzo delikatnie. Do codziennych zabiegów, jakie trzeba wykonywać, zaliczana jest pielęgnacja kikuta pępowinowego. Miejsce to należy obserwować i dopóki kikut nie odpadnie traktować go jak gojącą się ranę, która może ulec zakażeniu. Zgodnie z zaleceniami Polskiego Towarzystwa Neonatologicznego zalecana jest pielęgnacja pępka na sucho, a jeżeli pojawi się zaczerwienienie lub krwista wydzielina można przetrzeć pępek preparatem do odkażania, np. Oktaseptalem. W ciągu dnia dobrze jest odsłonić kikut, by docierało do niego powietrze.

Nadmierne pobudzenie noworodka może być spowodowane problemem z przystosowaniem się do nowej rzeczywistości. Pomocne może być wtedy otulanie malucha, co sprawi, że poczuje się podobnie jak wtedy, kiedy przebywał w brzuchu matki. Trzeba pamiętać, że podczas przenoszenia dziecka główkę trzeba przytrzymać, aby nie odginała się do tyłu.

Skóra noworodka jest delikatna i podatna na odparzenia, a kontakt z kałem lub z moczem może spowodować odparzenie. Dlatego też należy przebierać malucha, jak tylko zrobi kupkę. Należy delikatnie unieść pupę i nie wolno ciągnąć za nóżki. U dziewczynek pamiętamy o kierunku przecierania od cewki moczowej do pupy. Zawsze staramy się możliwie dokładnie, ale bardzo delikatnie czyścić wszystkie zagłębienia i fałdki. Układ termoregulacji u noworodka jest także niedojrzały, ciepłotę ciała sprawdzamy na karku – jeżeli jest rozgrzany, należy zdjąć jedną warstwę odzieży, jeżeli chłodny należy dziecko dodatkowo ubrać.

Karmienie

Noworodka należy karmić piersią “na żądanie” zarówno w dzień i w nocy. I jeżeli przesypia porę karmienia, to należy je obudzić. Po kilku dniach matka będzie rozpoznawać, kiedy płacz dziecka sygnalizuje, że jest ono głodne. Karmienie może trwać nawet 30 minut, ponieważ oprócz głodu zaspokajany jest także odruch ssania. Noworodek czuje bliskość mamy, dzięki czemu jest spokojniejszy. Po karmieniu trzeba dziecko lekko unieść, co pomaga w odbiciu i zapobiega ulewaniu pokarmu. Istotne jest też prawidłowe przystawianie do piersi, które zapobiega zranieniu brodawek. Przy bólu i krwawieniu można zastosować maść przyspieszającą regenerację naskórka. Taką, której nie trzeba zmywać przed każdym karmieniem. Podczas nawału pokarmu, trzeba dziecko często przystawiać do piersi. Dobrze wiedzieć, że przed karmieniem można zrobić ciepłe okłady i odciągnąć trochę pokarmu co ułatwi przystawienie dziecka do piersi. Przy karmieniu sztucznym ważne jest, aby butelki i smoczki przed pierwszym użyciem wyparzyć, a po karmieniu od razu umyć przy użyciu płynów do czyszczenia akcesoriów noworodkowych. Dbanie o czystość jest o tyle ważne i konieczne, że układ pokarmowy noworodka jest niedojrzały i bakterie mogą wywołać dolegliwości chorobowe.

Kąpiel i ubieranie

Z zaleceniami Polskiego Towarzystwa Neonatologicznego noworodka kąpiemy co 2-3 dni. Temperatura wody powinna mieć około 37 stopni Celsjusza, a otoczenia między 21 a 22. W czasie kąpieli noworodka trzeba pewnie trzymać. I nie pocierać jego skóry w trakcie mycia, a ochlapywać ją wodą. Woda w wanience powinna sięgać do bioder. Przez pierwsze dni życia noworodka nie należy przegrzewać, nie należy też przykrywać go kołdrą, bo istnieje ryzyko, że naciągnie sobie ją na główkę. Ubranko maluszka powinno być wygodne, ważne, by na plecach nie miało zapięć drażniących skórę. W ubranku może być cały dzień, chyba że uleje pokarmem, wówczas trzeba zmienić na suche. Jeżeli jest ciepło nie należy noworodkowi zakładać czapki. Czapka konieczna jest podczas spacerów, powinna zakrywać uszy, a im chłodniej tym powinna być cieplejsza.

Tato do opieki

W opiekę nad noworodkiem należy włączyć tatę. Nie tylko po to, aby odciążył mamę od niektórych obowiązków, ale też nawiązał bliższą więź z dzieckiem. Pierwszy spacer rodzice mogą zrobić już w pierwszym tygodniu od powrotu ze szpitala. Ważne, żeby spacerować w miejscu, gdzie jest w miarę cicho i spokojnie. Pierwszy spacer może trwać około 30 minut. Należy pamiętać, że skóra noworodka jest bardzo delikatna i wrażliwa. Latem konieczne jest stosowanie preparatów ochronnych, a pielęgnacja powinna uwzględniać nie tylko kremy z filtrem SPF, ale także dobre i delikatne kremy nawilżające, na przykład lekki krem – tzw. niebieski – alantandermoline, który w składzie ma alantoinę i 5 proc. D-pantenol.

Niepokojące objawy

Jeżeli u maluszka wystąpią objawy, które jakkolwiek niepokoją rodziców, powinni oni jak najszybciej skontaktować się z położną środowiskową lub z lekarzem. Niepokojące objawy u noworodka mogą być różne i nigdy nie wolno ich lekceważyć. Sine rączki, wydzielina z pochwy, opuchnięte powieki, zmiany na skórze (trądzik, rumień) nie zawsze sygnalizują, że z dzieckiem coś się dzieje. Objawy te są naturalną konsekwencją okresu adaptacyjnego noworodka, ale trzeba je skonsultować.

Co wiedzieć o śmierci łóżeczkowej

Śmierć łóżeczkowa jest klasyfikowana jako przypadek SIDS, jeżeli wykluczone są jakiekolwiek choroby, przemoc w rodzinie czy nieszczęśliwy wypadek. Pojawia się nagle bez sygnałów ostrzegawczych, a noworodek w czasie snu przestaje oddychać i umiera. Najbardziej narażone są niemowlęta między 2 a 6 miesiącem życia. Według badań zespół nagłej śmierci łóżeczkowej jest wynikiem nałożenia na siebie kilku czynników np.: nieprawidłowa pozycja w czasie snu, palenie papierosów w obecności dziecka oraz wrodzone schorzenia i zaburzenia. SIDS częściej zdarza się u dzieci urodzonych przedwcześnie.

Zapobieganie SIDS

Należy bacznie obserwować dziecko i przestrzegać kilku zasad:

na nocne spanie należy układać dziecko na plecach lub na boku, chyba że ze względu na inne schorzenia lekarz zalecił kładzenie dziecka na brzuchu (udowodniono, że takie ułożenie znacznie zmniejsza ryzyko wystąpienia śmierci łóżeczkowej);
dziecko trzeba układać w śpiworku, co zapobiegnie zakrywaniu buzi w czasie snu;
nie należy ubierać dziecka zbyt ciepło;
łóżeczko nie powinno stać przy piecu czy przy kaloryferach, a bezpieczna temperatura to 19 stopni;
najlepiej, aby łóżeczko stało w pokoju rodziców, łatwiej wtedy usłyszeć niepokojące odgłosy;
przynajmniej do ukończenia 1 roku życia nie wkładać pod główkę dziecka puchatej poduszki;
nie wolno palić papierosów przy dziecku;
nie wolno spać w łóżku z dzieckiem, jeżeli rodzic pił alkohol lub zażywał środki odurzające, bo substancje te przedostają się przez skórę dorosłego i wnikają przez skórę i układ oddechowy do organizmu dziecka;
należy zachować regularność rytmu dnia i nocy.

Zawsze, jeśli dziecko zasypia płacząc należy sprawdzić, czy nic mu nie jest, gdy się już uspokoi. Jeżeli dziecku zdarzały się incydenty bezdechu warto zakupić monitor bezdechów lub materacyk z funkcją monitorowania oddechu.