Gambit przedszkolaka: jak szachy kształtują umysły najmłodszych?

Czy pięciolatek może planować kilka ruchów do przodu? Coraz więcej badań pokazuje, że tak. Szachy, które przez lata kojarzyły się z dorosłymi i rywalizacją na najwyższym poziomie, coraz śmielej wkraczają do edukacji najmłodszych. To nie tylko strategiczna gra, ale także narzędzie rozwijające myślenie logiczne, matematyczne i umiejętność koncentracji. Uczy cierpliwości, konsekwencji i radzenia sobie z porażką. W świecie, gdzie dzieci od najmłodszych lat otaczane są ekranami, szachy mogą być angażującą i rozwijającą alternatywą.

Nowy raport: dzieci spędzają coraz więcej czasu w sieci

Z raportu „Internet dzieci 2025” wynika, że najmłodsi spędzają coraz więcej czasu przed ekranami. Średnio polskie dziecko w wieku przedszkolnym spędza ponad 3 godziny dziennie w świecie cyfrowym, co może negatywnie wpływać na jego koncentrację i zdolność długoterminowego skupienia uwagi[1]. W obliczu tych wyzwań szachy stają się jedną z nielicznych aktywności, które naturalnie angażują dzieci w procesy wymagające przewidywania, planowania i analizy sytuacji.

– Szachy to gra, w której dziecko nie tylko reaguje na ruchy przeciwnika, ale przede wszystkim planuje własną strategię – tłumaczy Katarzyna Lisowska-Bojar z Academy International. – To znakomity trening dla mózgu, który rozwija pamięć roboczą i myślenie przyczynowo-skutkowe – kluczowe w nauce matematyki i przedmiotów ścisłych.

Szachy jako trening dla mózgu

Badania naukowe potwierdzają, że dzieci uczestniczące w zajęciach szachowych osiągają lepsze wyniki w testach matematycznych i językowych niż ich rówieśnicy, którzy nie grają w szachy. Przykładowo, badanie przeprowadzone na Uniwersytecie Pensylwanii w 2011 roku, obejmujące 33 szkoły podstawowe we Włoszech, wykazało, że uczniowie po 30-godzinnym kursie szachów poprawili swoje wyniki w testach matematycznych o 17,3%, podczas gdy uczniowie uczestniczący w innych zajęciach zaledwie o 4,6%.

Szachy rozwijają cierpliwość, wytrwałość oraz zdolność logicznego myślenia. Regularna gra wymaga analizowania ruchów na kilka posunięć do przodu, przewidywania reakcji przeciwnika i modyfikowania strategii w trakcie gry. To umiejętności przydatne nie tylko na szachownicy, ale i w codziennym życiu – pomagają w podejmowaniu decyzji, rozwiązywaniu problemów i radzeniu sobie ze stresem.

– Dzieci grające w szachy mają wyraźnie lepszą zdolność koncentracji i szybciej uczą się analizy problemów – mówi Katarzyna Lisowska-Bojar z Academy International. – Widząc, jak rozgrywki szachowe pozytywnie wpływają na rozwój logicznego myślenia i koncentrację u najmłodszych, zdecydowaliśmy się wprowadzić je do programu nauczania już w przedszkolu. Wśród naszych uczniów, którzy grają od wczesnych lat, dostrzegamy także wysoki poziom umiejętności matematycznych i zdolność logicznego myślenia. Szachy uczą planowania i przewidywania konsekwencji, co przekłada się na inne dziedziny życia.

Szachowe talenty: coraz młodsi mistrzowie zdobywają świat

W ostatnich latach świat szachów przeżywa prawdziwy boom. Coraz więcej dzieci angażuje się w tę grę, a młodzi mistrzowie biją kolejne rekordy. Dommaraju Gukesh, 17-letni arcymistrz z Indii, już jako nastolatek stał się jednym z czołowych graczy świata. Faustino Oro, 10-latek z Argentyny, został najmłodszym w historii mistrzem międzynarodowym.

A Polska? Franciszek Sernecki, 12-latek z naszego kraju, zdobył srebrny medal mistrzostw świata, udowadniając, że również nad Wisłą rośnie nowe pokolenie szachowych talentów. Widać to także w edukacji – coraz więcej szkół i przedszkoli wprowadza naukę tej gry do programu zajęć dodatkowych, dostrzegając jej pozytywny wpływ na rozwój dzieci.

– Szachy to nie tylko nauka, ale i pasja, która kształtuje charakter – zauważa Katarzyna Lisowska-Bojar – Wielu młodych mistrzów zaczynało w wieku 5-6 lat. To dowód, że wczesna edukacja szachowa może mieć ogromne znaczenie dla rozwoju dziecka.

Czy każde dziecko może grać w szachy?

Nauka szachów w wieku przedszkolnym nie oznacza rozgrywania pełnych partii. Kluczowe jest stopniowe wprowadzanie zasad w formie dostosowanej do wieku dziecka.

– Najlepiej sprawdzają się metody oparte na zabawie – dodaje Katarzyna Lisowska-Bojar – Na początku dzieci poznają figury, uczą się podstawowych ruchów i prostych kombinacji. Ważne jest, by szachy były dla nich przyjemnością, a nie obowiązkiem.

Coraz częściej wykorzystuje się elementy grywalizacji w edukacji szachowej najmłodszych, które wspierają rozwój myślenia strategicznego i wyobraźni przestrzennej. Dzięki temu szachy stają się nie tylko narzędziem edukacyjnym, ale i świetną zabawą.

Szachy jako inwestycja w przyszłość

W dobie dynamicznych zmian na rynku pracy kompetencje zdobyte dzięki szachom mogą okazać się bezcenne. Gra w szachy rozwija umiejętność analizy, planowania i podejmowania decyzji – kluczowe w naukach ścisłych, biznesie czy technologii.

Firmy technologiczne coraz częściej dostrzegają podobieństwo między szachami a kodowaniem. Jak wskazuje raport Ministerstwa Cyfryzacji, szachy i programowanie angażują te same obszary mózgu, rozwijając logiczne myślenie i zdolność rozwiązywania problemów[2]. W wielu krajach edukacja informatyczna idzie w parze z nauką szachów, przygotowując dzieci do wyzwań przyszłości.

Włączenie szachów do edukacji najmłodszych to inwestycja w rozwój, który zaprocentuje w przyszłości – niezależnie od ścieżki zawodowej, jaką dziecko wybierze.